عصاره ای از تاروپود هستی در گلیم بافی بیدکردوییه کرمان - مجله بابلسر

روستای بیدکردوییه در استان کرمان، شهرت و صندلی خاصی در فراوری گلیم چهل ماشوله یا سینه ریز یا چپی دارد. بهترین بافندگان این نوع گلیم در استان کرمان و روستای بیدکردوییه، طایفه صفی قلی اولادی ایل افشار هستند.

گلیم بافی امروزه در بیدکردوییه به دلیل درآمد بالا، بیشترین جمعیت زنان این شهر را به حرفه بافندگی سرگرم نموده است.

دهستان فتح آباد در شهرستان بافت یکی از قطب های مهم بافندگی دستبافته عشایری و روستایی و به خصوص گلیم چهل ماشوله است.

باید اذعان کرد که هنر بافندگی کرمان در عین حال که متنوع ترین هنر ایران است، نادیده گرفته شده و تحقیق جامعی درباره آن صورت نگرفته و نمونه های فاخر آن حفظ و نگهداری نشده است؛ تا جایی که بعضی از نمونه گلیم عشایری کرمان و روستای بیدکردوییه شهرستان بافت، برای تجار و فروشندگان بومی و غیربومی شناخته شده نیست. نقوش و طرح ها، به مرور و سینه به سینه انتقال یافته و در این انتقال بسیاری از باورها و اعتقادات و حتی اسامی فراموش شده یا تغییر نموده است (این نشان از همان فراموشی است که متاسفانه به فرش و گلیم مختص نبوده و به دیگر حوزه ها نیز مربوط می شود).

75درصد مردم روستای بیدکردوییه بافنده هستند

این روستا در راستا شهرستان بافت، گوغر و سیرجان واقع شده است و 75 درصد مردم این روستا با سواد و بافنده هستند. مهم ترین روستاهایی که مردم به هنر گلیم بافی مشغول هستند، عبارتند از زردشت، آسیاب قاضی، اردکان، آدرنجان، بنه آباد، چنارتوران، فتح آباد، کهک اسفیچ، موردران و مهر صالح.

معیشت مردم این روستا بر پایه زراعت، باغداری، دامداری و صنایع دستی به خصوص بافندگی و گلیم بافی (به خصوص گلیم چهل ماشوله یا سینه ریز یا چپی)، گلیم فرش، قالی بافی، سفره بافی، خرجین بافی، کشک دان بافی، جاجیم بافی و...راسخ است.

بافندگی و گلیم بافی از هنرهای مختص زنان و دختران این روستا است که آن نیز از گذشتگان سینه به سینه انتقال یافته است.

تنوع قومی روستای بیدکردوییه

بیدکردوییه و روستاهای اطراف آن یکی از غنی ترین مناطق به لحاظ تعدد قوم ترک، لر و فارس است. ایلات و طوایف بافنده روستای بیدکردوییه شامل ایل افشار و بعضی طوایف بومی می شوند. درباره پیشینه ایل افشار باید گفت؛ طوایف افشار به سر کردگی بیرام بیگ در اوایل عصر صفوی احتمالا حوالی سال 916ه ق در کرمان مقیم شده اند و به دو تیره افشار و بیچاقچی تقسیم می شوند. مرکز اصلی افشارها، شهرستان بافت و بچاقچی های سیرجان است. در این روستا طوایف ایل افشار از جمله طایفه صفی قلی اولادی (شامل فامیل هایی با پیشوند صفی)، طایفه آل کسلو (فامیل های محمود آقایی و جعفر آقایی)، طایفه قره قویونلو (فامیل های طغرلی و ابراهیمی)، طایفه جلالو، طایفه فارسیمدان، طایفه سیاه دو و طایفه تکلو ترک تبار هستند.

براساس تحقیق میدانی، بهترین بافندگان گلیم چهل ماشوله در استان کرمان و روستای بیدکردوییه، طایفه صفی قلی اولادی ایل افشار هستند.

زبان ایلات و طوایف روستای بیدکردوییه، فارسی و ترکی است.

مهم ترین دستبافته های روستای بیدکردوییه

مهم ترین دستبافته عشایری و روستایی بیدکردوییه شامل قالی، قالیچه، پادری، کناره، خرجین، دست دان، توبره، جوال، کشک دان و... هستند که در این مبحث فقط به گلیمینه پرداخته می شود.

تنوع و پراکندگی گلیم در بیدکردوییه

گلیم بافی در روستای بیدکردوییه تنوع زیادی در تکنیک (روش بافت) دارد. براساس تحقیق میدانی در بین بافندگان این روستا، از گذشته تا به امروز حداقل هفت تکنیک گلیم بافی از جمله ساده بافی، تک قلاب (به اصطلاح تاس باف)، جفت قلاب (معروف به چهل ماشوله یا سینه ریز)، پود معلق (سوزنی ضخیم)، پود اضافی یا اضافه، شیریکی پیچ (پیچ بافی یا سوزنی) و گلیم فرش (گلیم گل برجسته یا ترکیبی) وجود داشته که در روستای بیدکردوییه تکنیک جفت قلاب ترکیبی معروف به چهل ماشوله، شهرت بیشتری نسبت به دیگر تکنیک های گلیم بافی دارد.

تقریبا در ایلات افشار، رائینی و طوایف بومی این روستا گلیم بافی وجود دارد. در عین حال، امروزه مهم ترین تکنیک گلیم بافی در این روستا تکنیک جفت قلاب و تکنیک پیچ بافی است.

گلیم بافی، قدیمی ترین شیوه بافندگی است و این شیوه در استان کرمان و روستای بیدکردوییه، تاریخی کهن دارد. آنچه مسلم است این که گلیم بافی و قالی بافی از گذشته در این منطقه وجود داشته و با ورود اقوام مهاجر، ایلات افشار و... به این منطقه، تنوع و گسترش بیشتری یافته است. بدون شک پیشینه گلیم بافی و در گذر زمان و تداوم فرایند بافت آن، گسترش تکنیک های مختلف، ابداع شیوه گره بافی، یا شکل گیری قالی بافی بر کسی پوشیده نیست همان طور که پیشتر نیز اشاره شد، گلیم بافی در منطقه بیدکردوییه و شهرستان بافت، تنوع زیادی در تکنیک (روش بافت) و طرح از جمله راه راه (محرمات)، موسی خانی، لچک ترنج، ترنج دار، حیوانی، بته ای، بته شاهی و... نقش از جمله ترمئو، چهار فصلو، آلاگل، مداخل، کله قوچی، شاخ، تاس، خان، سیبک، خارا و... دارد.

گلیم چهل ماشوله یا سینه ریز

گلیم چهل ماشوله با تکنیک جفت قلاب البته در بعضی از متون به نام های گلیم باف متصل تک قلاب و گلیم باف متصل جفت قلاب و دو قلابه، پود پیوند، پود متصل و پود متصل مضاعف در گلیمینه های بعضی از مناطق عشایری و روستایی استان کرمان و دیگر مناطق گلیم باف کاربرد داشته است.

به احتمال زیاد پیشینه این تکنیک به دوره صفویه و ورود ایل افشار به این منطقه برمی شود، زیرا از گذشته تا به امروز اغلب بافندگان ترک آن را بافته اند و بهترین گلیم چهل ماشوله نیز مختص همین بافندگان ترک ایل افشار بوده است امروزه هم بهترین بافندگان این نوع گلیم در بیدکردوییه و مناطق حومه همان افشارها هستند.

این تکنیک در روستای بیدکردوییه با دار افقی به دست زنان و دختران به صورت ذهنی در کارگاه های خانگی و روستایی و عشایری، در گذشته تمام پشم و در سده اخیر با پشم و پنبه بافته می شود این نوع بافت شیوه دیگری است که طی آن برای نقش آفرینی قطعات رنگ (پود) را می توان به صورت عمودی به هم متصل کرد. در این نوع بافت، محل پیوستن قلاب ها به هم که محل تداخل دو رنگ است، روی تار انجام نمی گیرد بلکه پودها میان تارها به هم می پیوندد. ساده ترین نوع این بافت؛ بدین ترتیب است که پودی در پود مجاور قلاب می شود و سپس به قطعه رنگ خود باز می شود.

این شیوه بافت در گذشته بیشتر به دست گلیم بافان ایل افشار و تاحدودی ایل رائینی اغلب با طرح های راه راه (محرمات)، معروف به چهل ماشوله یا سینه ریز یا چپی بافته شده است. از این تکنیک برای فراوری دستبافته های مختلف از جمله کشک دان، دکارت دان، توشه دان و... نیز به جز گلیم استفاده شده است.

چهل ماشوله، نوعی طرح راه راه است که با تکنیک جفت قلاب به صورت معکوس بافته می شود. چپ باف یا معکوس بودن دستبافته یکی از ویژگی های منحصربفرد این نوع تکنیک در استان کرمان و همین روستا است که در سال 1397 به ثبت ملی رسید.

ماشوله علاوه بر استفاده در گلیم های چهل ماشوله و شال بافی کرمان، در موج بافی بختیاری ها نیز استفاده می شود، ماشوره یا ماسوره در موج بافی به معنی مقدار نخی است که با دست به شکل ماسوره پیچیده شده و برای پود موج به کار می رود.

گلیم های عشایری و روستایی این منطقه با طرح و نقش های ذهنی و برگرفته از زندگی و طبیعت اطراف بافنده، براساس پالت رنگی و سلیقه و دیدگاه خاص بافنده، بافته می شوند.

این گلیم ها، به لحاظ ظرافت تنوع نقوش رنگ و کیفیت از شهرت زیادی برخوردارند.

اساتید برتر گلیم چهل ماشوله

از هنرمندان توانا و نامی که در رشته گلیم چهل ماشوله مشغول به فعالیت هستند می توان به صدیقه حسینی، مهرانگیز شیبانی، کفایت صفی جهانشاهی، زینب کاظمی، شایسته صفی نژاد، شکوفه سلطانی نژاد، پروین جعفر آقاییریال فرزانه جعفر آقایی و شکوفه رضایی اشاره نمود.

اجرای طرح ملی آموزش گلیم چهل ماشوله

در شهریورماه سال 99 طرح ملی با عنوان آموزش صنایع دستی بر پایه اشتغال مولد پایدار در شهرستان های بافت، رابر و ارزوییه در جلسه ای با حضور معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور آنالیز شد. در این جلسه مقرر شد این طرح که با هدف توانمند سازی اقتصاد جوامع محلی و با همکاری شرکت سمگا اجرا می شود در فاز اول برای دو هزار نفر شغل ایجاد شود و تا تعداد 4500 نفر افزایش یابد.

این طرح با تکیه بر رشته های بومی صنایع دستی منطقه از جمله گروه بافته های داری همچون گلیم چهل ماشوله و زیراندازها اجرایی می شود. همچنین ایجاد تشکل های صنایع دستی به منظور برندسازی و تجاری سازی صنایع دستی شهرستان های مذکور و راه اندازی 30 فروشگاه صنایع دستی در سطح کشور با ظرفیت اشتغال زایی 90 نفر به منظور توزیع مواد اولیه و عرضه محصولات صنایع دستی در اولویت طرح مذکور واقع شده است.