مسجد حاج شهباز خان، از بناهای مذهبی دوران قاجار در کرمانشاه - مجله بابلسر

استان کرمانشاه در دوران قاجار از لحاظ سیاسی و اجتماعی مورد توجه دولت نهاده شد و دوارن اوج و رونق این شهر در این برهه از تاریخ رقم خورد. از زمان قاجار، آثار تاریخی بسیاری در این منطقه به یادگار مانده است چراکه در حدود سال 1184 برای کرمانشاه طرح های شهری بسیاری اجرا شد و بناهای بسیاری ساخته شدند که امروزه نمادی از تاریخ پس از اسلام و قاجاریه در این شهر به حساب می آیند. مسجد حاج شهبازخان یکی از از مساجد برجای مانده از همین برهه تاریخ است که کماکان به فعالیت خود ادامه می دهد.

بناهای مذهبی در هر کشوری از جایگاه ویژه ای نزد مردم برخوردارند که ایران اسلامی نیز دارای هزاران بنای مذهبی با ارزش است و استان کرمانشاه نیز به واسطه عوامل بسیاری همانند نهاده شدن در راستا شاه راه عتبات عالیات از قدیم الایام بناهای مذهبی بسیاری داشته است. مسجد حاج شهبازخان یکی از صدها بنای مذهبی استان کرمانشاه است که در مرکز این شهر واقع شده است.

بنای مسجد در سال 1235 هجری قمری به وسیله حاج شهبازخان کلهر و شش برادر او که بنیان گذاران طایف حاجی زادگان بودند گذاشته شده است. حاجی زادگان حاکم و ایلخان ایل کلهر در دور قاجار بوده اند و پیش از آنکه داوودخان کلهر در سال 1269 حکومت را در این ایل به دست بگیرد، بر طبق اسناد معتبر، دو دانگ کل شهر کرماشاه و کل قلمروی کلهر را در دست داشته اند. این طایفه یکی از هفت برادر کلهر (منصوری، زینلخانی، کاظمخانی، گیلانی، قوچمی، آجودانی و حاجی زادگان) بوده اند که گفته می گردد نسب طوایف ایل کلهر به آن ها می رسد. از دیگر بناهای ساخته شده به وسیله حاج شهباز خان می توان به حمام حاج شهبازخان در کرمانشاه اشاره نمود.

مسجد حاج شهبازخان یا مسجد حاج شهبازخان کلهر، در چهارراه اجاق، کوچه شهید داوود شهلایی واقع شده است و از آثار دوره قاجاریه به شمار می رود. مسجد در بیرون از کرمانشاه آن روزگار، بنا شده است.

ورودی کنونی بنا، زیرگذری است که در خیابان مدرس و در زیر ضلع شرقی بنا نهاده شده است. مسجد دارای شبستانی بزرگ با دوازده ستون سنگی یک پارچه است. طاق های شبستان روی این ستون ها قرار دارند. بعضی از طاق چشمه ها به شیوه معقلی کاری تزیین شده اند. شبستان مسجد، مستطیل شکل است که پوشش آن، متشکل از 20 گنبد کوچک، روی 3 ردیف ستون 4 تایی و دیوارهای اضلاع نهاده شده است. ستون ها سنگی و دیوارها و پوشش، آجرچینی ساده با بندکشی سفید است.

صحن مسجد، مستطیل شکلی به ابعاد تقریبی 22 در 18 متر است که در اضلاع آن، حجره ها و مدرس، و در ضلع جنوبی آن، شبستان ستون دار مسجد نهاده شده است. نمای داخل حیاط کاملا نوسازی شده؛ اما داخل حجره ها و شبستان به شکل اصلی خود به جای مانده است. کف حجره ها حدود 70 سانتی متر از سطح صحن مرتفع تر است. ازاره بنا به ارتفاع حدودا 3 متر با سنگ مرمر پوشش یافته است و کف آن نیز در دوره اخیر موزاییک فرش شده است. ساقه ستون ها به صورت مارپیچ حجاری شده و روی آ ن ها سرستونی متشکل از مکعب های یکپارچه سنگی به صورت پلکانی معکوس نهاده شده است. ابعاد بزرگ ترین مکعب این سرستون، 90 در 90 سانتی متر است. روی این سرستون ها، پاطاق ها و پوشش گنبدی نهاده شده است. گنبدهای پوشش به جز گنبدی که در محور محراب واقع شده است و از نوع چهار بخشی با تزیینات کاشی و آجر لعابدار است، بقیه از نوع عرقچینی هستند. محراب بنا در میانه ضلع جنوبی بنا نهاده شده و دارای تزیینات کاشی و آجر لعابدار است.

این بنا سالیان دراز محل درس طلاب علوم دینی و تبلیغات مذهبی بوده و امروز نیز به عنوان مدرسه علوم دینی مورد استفاده است. در سال های اخیر این مسجد توسعه پیدا نموده است و ساختمان جدیدی با استفاده از شیوه و سبک مسجدالنبی در مدینه منوره در کنار آن ساخته شده است. مسجد حاج شهبازخان به علت قدمت تاریخی اش در بین مردم کرمانشاه دارای احترام و جایگاه خاصی است.