هنگام بحران چه باید کرد؟ - مجله بابلسر

آمار های به دست آمده نشان می دهد بیش از 160 کشور دنیا با ویروس کرونا روبه رو شده اند؛ یعنی بیش از سه چهارم مردم دنیا با این پدیده درگیر هستند. همین موضوع باعث شده است که افراد با ترس زندگی نمایند؛ ترسی که بی شک تأثیری منفی بر جوامع امروز و زندگی روزمره گذاشته است، اما پرسش اصلی این است که این ترس ناشی از بحران را می توان یک پسابحران اجتماعی دیگر دانست یا خیر؟ و آیا در برابر پدیده هایی همچون شیوع کرونا می توان جامعه تاب آور داشت یا خیر؟ شهروند در گزارشی به واکاوی و آنالیز این موضوع در تبادل نظر با کارشناسان حوزه روانشناسی و جامعه شناسی پرداخته است.

تاب آوری واژه ای است که به تازگی در دایره لغات و ادبیات حوزه بحران در کشور شکل گرفته و از این واژه معنا و تعاریف مختلفی شده است؛ اما مفهوم ساده ای که می توان از این واژه داشت این است که یک جامعه تا چه اندازه توانایی و تحمل مواجهه با بحران را دارد. یکی از مولفه های جامعه تاب آور که کارشناسان بر آن تأکید دارند، میزان مطلعی و شناخت از بحران است؛ موضوعی که علی رضا آقایوسفی روانشناس و دانشیار دانشگاه قم نیز در تبادل نظر با شهروند بر آن تأکید دارد.

او معتقد است که جامعه مطلع، جامعه تاب آور است. او مهم ترین مولفه را در تاب آوری ارتقای مطلعی می داند. در نگاه این روانشناس افزایش بار ترافیکی در بعضی از جاده های کشور و عدم خانه نشینی بعضی از افراد در بحران اخیر شیوع کرونا ناشی از همین نبود شناخت است. او در شرح این موضوع می گوید: اولین راه چاره در بحث روانی-اجتماعی مواجهه با کرونا مطلعی بخشی است. باید اطلاعات از سوی نهاد های مرجع به صورت متداوم و با صحت کامل به مردم ارایه گردد. ارایه اطلاعات شلخته و متناقض باعث به هم ریختگی روحی و اضطراب و ترس مردم می گردد.

خودمطلعی؛ خودسانسوری

برای افزایش تاب آوری جامعه که همان تقویت قدرت جامعه برای بازگشت به وضع عادی پس از وقوع مخاطرات است، چه باید کرد؟ پرسش محوری و موضوعی دیگری است که یوسفی به آن اشاره دارد: دستورالعمل واحد از سوی نهاد ها و رجوع مردم به رسانه های مرجع مهم ترین نکته در کسب خودمطلعی است. این که فلان رسانه مدعی است چه میزان فرد مبتلاست، تنها باعث ایجاد ترس و اضطراب در افراد می گردد. کسب مطلعی لازم از رسانه مرجع و خودسانسوری فیک نیوز ها راه چارهی است که این روانشناس برای افراد مضطرب پیشنهاد می نماید.

سکوت علامت مثبتی نیست!

آقایوسفی سکوت در ارایه اطلاعات برای کاهش اضطراب در جامعه را امر مثبتی نمی داند و معتقد است که باید پیش از بحران برای مولفه روحی و روانی جامعه هم برنامه ریزی کرد. او در تکمیل این بخش از صحبت های خود می گوید: هر چه میزان مطلعی و کسب اطلاعات در جامعه بالا برود، میزان اضطراب و نگرانی کاهش می یابد. این روانشناس معتقد است که توجه کافی به بعضی هشدار ها صورت نگرفته است و مردم هنوز نسبت به میزان آسیب این بحران شناخت و مطلعی لازم را ندارند. خروج بی دلیل بسیاری از مردم از خانه و رعایت نکردن خودمراقبتی و نکات ایمنی از جمله مصداق هایی است که این روانشناس در تکمیل صحبت های خود به آن اشاره دارد.

یک بحران چندبعدی

شیوع کرونا در دنیا تنها نظام سلامت را تهدید نکرده است، نظام های سیاسی، مالی و امنیتی و حتی ساختار عاطفی جوامع نیز تحت تأثیر این بحران قرار گرفته اند. این یک سطر گزاره ای است که این مدرس دانشگاه در تبیین آسیب های روانی- اجتماعی شیوع کرونا مطرح می نماید. او در شرح این موضوع می گوید: زمانی که در جامعه نظام مالی دچار اختلال می گردد، میزان تلفات انسانی بالا می رود و به طور طبیعی اضطراب و ترس هم در آن جامعه بالا می رود. در نگاه این روانشناس فوبیا هایی همچون ترس از بیماری، ترس از دست دادن عزیزان ازجمله های پسامد های روحی روانی است که در بحران شیوع کرونا جوامع را تهدید می نماید. آقایوسفی، متخصص روانشناسی ادامه می دهد: کنترل هیجانات منفی مردم در برابر کرونا احتیاج به آموزش و حمایت روانی دارد.

افزایش سطح هیجانات منفی

این روانشناس که در کارنامه خود سابقه همکاری با جمعیت هلال احمر را هم به عنوان مدرس طرح حمایت های روانی دارد، معتقد است: با شروع شیوع کرونا در ایران و با توجه به سوابقی که از گسترش این ویروس در کشور های دیگر همچون چین وجود دارد، به نظر می رسد با یک بحران روبه رو شویم. در شرایط بحرانی سطح هیجانات منفی افزایش می یابد و غم و اضطراب و ترس ازجمله هیجاناتی است که صحنه روانی و ذهن انسان را به شدت در سیطره خود قرار می دهند و این دو کارکرد منفی به همراه دارد.

این هیجانات توانایی شناختی و عقلانی را تحت تأثیر قرار می دهد و منجر به بیماری های روانشناختی و ضعف سیستم ایمنی در درازمدت می گردد. در نگاه آقایوسفی مردم وقتی دچار هیجانات منفی شوند سعی می نمایند خشم و اضطراب را با هم مرور نمایند؛ مثلا در تصادفات ساعت ها حرف می زنند که استرس شان را کم می نماید و کارکرد خوبی دارد. اما وقتی این هیجانات مهار نشده باشد در فضای مجازی بدون نظارت یک روانشناس هیجانات منفی عظیم شده و افراد فکر می نمایند که اتفاق وحشتناک و کنترل ناپذیری افتاده است.

ضرورت ارایه آموزش های همگانی

ارایه آموزش های همگانی موثر لازم است؛ آموزشی که منجر به تغییر رفتار و یادگیری گردد و جامعه تغییر مناسبی را با آن نشان دهد. هر یک از حوادث و بلایا برای شهروندان و امکانات جامعه می تواند عواقب طولانی مدتی به همراه داشته باشد. اگر در جامعه حادثه یا بلایی روی دهد، دولت و سازمان های امدادرسان اقدام به ارایه یاری خواهند کرد، اما شهروندان نیز خود باید آماده باشند.

این موضوعی است که مینا نظری کمال، مدرس و پژوهشگر حوزه سلامت روان، نیز بر آن تأکید دارد. در نگاه این مدرس و پژوهشگر روانشناسی حوادث و سوانح، پسابحران ناشی از شیوع ویروس کرونا در بعد روانی و هیجانی را تنها نباید به اضطراب محدود کرد. او در شرح این موضوع به شهروند می گوید: ما این روز ها با افراد مختلفی در جامعه روبه رو هستیم که هر کدام می توانند یک سری هیجانات متفاوت را تجربه نمایند؛ استرس، اضطراب، غمگینی، نگرانی و البته ادراک خطر پایین. همه از جمله مواردی است که توجه و پاسخ به ابعاد شناختی و افکار ناکارآمد افراد را می طلبد.

لزوم تشخیص جامعه هدف

نظری کمال در تکمیل گفته های خود می افزاید: آموزش در چنین مواقعی باید با برنامه ریزی و مدون دنبال گردد، ما احتیاجمند یک مرجع معین هستیم، نباید دچار تناقض گویی شویم. این پژوهشگر حوزه روانشناسی بحران که با سایت مرجع آموزش کرونا نیز همکاری دارد، معتقد است: باید جامعه را از بعد شرایط هیجانی و روانی ارزیابی کنیم که خود این مسأله پایش روزانه و متغیر شرایط را می طلبد و متناسب با آن خوراک های معین آموزشی ارایه دهیم؛ به طور مثال اگر سایت یا یک شبکه اجتماعی می خواهد در این زمینه آموزش داشته باشد، ابتدا با سوالات ارزیابی شرایط و میزان آمادگی کاربر برای مواجهه با ویروس کرونا، او را برای آموزش آماده کند و سپس با توجه به این ارزیابی آموزش لازم را ارایه دهد.

چطور با افراد نگران صحبت کنیم؟

نحوه رویارویی و مواجهه با افراد نگران یکی دیگر از محور های صحبت های این پژوهشگر حوزه علوم اجتماعی در تبادل نظر با شهروند است. او با بیان اینکه باید از عبارات روانشناختی که علاقه و همدلی را منتقل می نماید، استفاده کرد، می گوید: عبارت های همچون من نگرانی های شما را می فهمم، حق دارید (غمگین، عصبانی باشید ...)، می شنوم آنچه می گویی و فهمیدم که نگران هستی از این دست عبارات هستند. در ادامه نظری کمال چند روش ساده برای پیشگیری یا مداخله اولیه مطرح می نماید: هر وقت فکر های نگران نماینده به ذهن تان آمد، سعی نکنید حواس تان را پرت کنید، اجازه بدهید آن نگرانی ها درافکارتان بماند؛ اما هم زمان به کار های دیگرتان بپردازید.

اجتناب از درگیری احساسی و برانگیختگی

در نگاه این روانشناس بحران، چنین بحران هایی می توانند باعث درگیری احساسی و برانگیختگی، اجتناب و علایم استرس شوند. او در تکمیل این صحبت ها می گوید: از مهارت های تطابقی گذشته خود بهره ببرید: تفاوتی ندارد که اضطراب از چه برمی خیزد، اقداماتی که در گذشته مفید بوده اند اکنون نیز می توانند به کار آیند. صحبت کردن با یک دوست مورد اعتماد، تمرین های تن آرامی، نوشتن، گوش دادن به موسیقی، دیدن فیلم، کتاب خواندن، همگی به تعادل روانی شما یاری می نماید. به یاد بیاورید که همه گیری از این دست همواره هرازگاه در دنیا اتفاق افتاده است. هر چند که ترسناک به نظر می رسد، اما احتمال واقعی برای مبتلاشدن شما در صورت توجه به توصیه های پیشگیرانه و بهداشتی بسیار اندک است.

هنگام بحران چه باید کرد؟

آنچه موجب کاهش ترس و اضطراب و خسارات ناشی از سوانح می گردد این است که جامعه، خانواده و شهروندان باید بدانند که هنگام وقوع آتش سوزی چه باید بنمایند و هنگام وقوع طوفان، زلزله یا سیل به کجا پناه ببرند. مردم باید آماده باشند تا هنگام ضرورت خانه های خود را ترک نمایند و در پناهگاه های عمومی استقرار یابند؛ در چنین اوضاعی شهروندان باید بدانند که چگونه احتیاج های اولیه پزشکی خود را تأمین نمایند.

آنچه مسلم است افراد با انجام اقداماتی می توانند دامنه خسارات ناشی از سوانح را کاهش داده یا به طورکلی خود را از گزند خطر دور نگه دارند؛ فرآیندی که از آن به عنوان تاب آوری و خودامدادی تعبیر می گردد. گزاره ای معروف و مشهور در جامعه است که در بلابودن به از بیم بلاست. نظری کمال در ادامه گفت وگوی خود با شهروند ضمن اشاره به این گزاره معروف که برگرفته از غزلی از صائب تبریزی است، به شرحاتی درباره خسارات ناشی از ترس و اضطراب ناکارآمد در جامعه اشاره دارد: آنچه باید از آن بیمناک باشیم، ویروس نیست بلکه ترس افراطی و ناکارآمد از ویروس است.