خطاهای شناختی - تفکر همه یا هیچ - مجله بابلسر

نگاه سیاه و سفید داشتن به اتفاقات اطراف خیلی از مواقع مانع از شناخت منطقی ما از وقایع می گردد و در نتیجه احساسات ناخوشایند را در ما تقویت می نماید که می تواند به ما و روابطمان و نشاطمان در زندگی صدمه بزند. در واقع تفکر همه یا هیچ یک خطای شناختی است که منجر به افسردگی شده و در افراد کمال گرا نیز دیده می گردد. آشنایی با خطای شناختی تفکر همه یا هیچ به ما در اصلاح آن یاری می نماید.

تعریف تحریفات یا خطاهای شناختی

خطاهای شناختی، الگوهای تفکر اغراق شده یا غیر منطقی هستند که برای فرد نهادینه شده اند و باعث شرایط ناخوشایند روانی فرد مخصوصا افسردگی، اضطراب و .. می شوند. به عبارت دیگر تحریفات شناختی افکاری هستند که باعث می شوند که فرد درک درست و منطقی از مسائل نداشته باشد. این الگوهای تفکر اغلب افکار و احساسات منفی را تقویت نموده و مداومت در داشتن این نگرش منفی نسبت به خود، آینده و جهان باعث اضطراب و افسردگی و بیماری های روانی می گردد. یکی از مهمترین آنها تفکر همه یا هیچ است.

خطای شناختی تفکر همه یا هیچ

این نوع تفکر یکی از مهم ترین خطاهای شناختی است. در این نوع افکار قانون همه یا هیچ حاکم است. فرد یک رفتار، فکر، پیروزیت، پدیده یا موضوع را کلا سفید یا سیاه می بیند. هر چیز کمتر از کامل، شکست بی چون و چراست. عدم قناعت به مقدار و یا بخشی از یک کار، یک فعالیت و یا یک امتیاز، آنها را از مزایای آن امر محروم می نماید. به طور مثال یک نفر که رژیم لاغری گرفته ممکن است با خوردن یک قاشق بستنی تمام رژیم خود را از دست رفته فرض کند یا یک نفر که معتقد است که یا باید فلان ماشین را داشته باشد یا اصلا هیچ ماشینی را نمی خواهد دچار خطای شناختی تفکرهمه یا هیچ است. برای نمونه، گاهی مرد دیر به منزل می آید یا زنی غذایش می سوزد. زن می گوید: تو همواره دیر می آیی. مرد می گوید: تو همواره غذا را می سوزانی.

افرادی که اغلب در گفت وگوهایشان از کلماتی مانند: همواره، هرگز، همه، هیچ، هیچ وقت و... استفاده می نمایند افرادی هستند که جایی برای اشتباه دیگران و خودشان نمی گذارند. گویی در ذهنیت چنین اشخاصی همه امور به دو دسته تقسیم می گردد، خوب یا بد، زشت یا زیبا، خوشبخت یا بدبخت، سیاه یا سفید. انگار در حد فاصل سفید و سیاه، رنگی به نام خاکستری وجود خارجی ندارد.

به نظر می آید یکی از عوامل این خطای شناختی به فرهنگ عیب جویی بازگردد. تصور می کنیم همه انسان ها و همه چیز در زندگی باید کامل و بی نقص باشد و هر چیزی که کمتر از کامل باشد به منزله شکست و ناکامی مطلق تلقی می گردد. برای نمونه فقط کافی است نقطه ضعفی در فردی ببینیم چنان آن را عظیم می کنیم که نفرت سراپای وجود ما را می گیرد و خود را در انتخاب خود شکست خورده می بینیم و افسرده و غمگین می شویم.

افرادی که دچار این تحریف می شوند، هیچ چیزی را نمی توانند بطور نسبی ارزیابی نمایند. همه چیز باید عالی باشد، در غیر اینصورت بد است و حد میانه ای وجود ندارد. همه چیز سفید است یا سیاه و رنگی به نام خاکستری وجود ندارد. یا من آدم پیروز و لایقی هستم و یا فرد شکست خورده و نالایق هستم. کسانی که این طرز فکر را دارند، از هر اشتباهی می ترسند. وقتی که قادر نیستید مسائل را خاکستری ببینید.

اصطلاح یا این یا آن دیدن امور نیز برای این نوع تفکر بکار برده شده است. اگر کسی خوب نباشد، حتما بد است. اگر خوشبخت نباشد، حتما بدبخت است. اگر صلاحیت ندارد، حتما بی صلاحیت است. کمال گرایی نیز از لحاظی شبیه به همین طرز تلقی است. برای فرد کمال گرا، اگر کاری صد در صد کامل و بی عیب نباشد، به کلی بد و خراب است. راه میانه ای وجود ندارد.

واقعیت ان است که در طبیعت چیزی به نام سفید مطلق وجود ندارد و تنها در عالم ذهن و خیال باید آن را جستجو کرد. آن چه در واقعیت وجود دارد، آمیزه ای از سفید و سیاه (خاکستری) است. افرادی که دیگران را با تمام خوبی ها و بدی هایشان می پذیرند و معتقدند انسان ها مجموعه ای از هر دو جنبه هستند و هرگز تنها بدی های آنها را نمی بینند و اگر هم در آنها نقطه ضعفی ببینند به جای زیر سوال بردن کل شخصیت آنها، رفتار خاصی را در نظر گرفته و در برطرف آن به او یاری می نماید.

برای آشنایی با سایر خطاهای شناختی و نیز چگونگی اصلاح آن برای داشتن احساس بهتر به مقاله زیر مراجعه نمایید:

خطاهای شناختی چه هستند و چگونه اصلاح می شوند؟

گروه روانشناسی خبرنگاران