با شماری از برترین دیدنی های خراسان جنوبی آشنا شویم - مجله بابلسر

قلعه ها

قلعه اسماعیلیان

از جمله معروف ترین قلعه هایی که اسماعیلیان در این منطقه ساخته اند، قلعه اسماعیلیان نام دارد. این قلعه در کنار روستای خراوان پایین و در یک مکان مرتفع دیده می شود. از این قلعه منظره های از روستاهای خراوان پایین و بالا و بعلاوه منظره ها محدودی از کوهستان به چشم می خورند. از جمله قسمتهای مختلف این مورد از مشهورترین جاذبه های دیدنی خراسان جنوبی میتوان به 4 آب انبارش اشاره نمود که در بین این 4 آب انبار تنها یکی سالم تر بوده و فقط گنبد آن تخریب شده است.

قلعه بیرجند

قلعه بیرجند بر روی تپه ماهورها و بلندترین نقطه این شهر با مساحت 3 هزار متر مربع و با مصالحی مانند چینه، خشت و گل ساخته شد. در گذشته هم از طریق چندین نقب زیرزمینی به مکانهایی مانند ارگ کلاه فرنگی، ارگ بهارستان و قنات قصبه ارتباط پیدا میکرد. در قسمت غربی و شمالی این قلعه ورودی های آن وجود دارند. قدمت این قلعه به زمان صفویان بر می شود زمانیکه این بنا به عنوان مرکز شهر به حساب می آمد. بعضی از محققان هم قدمت قلعه بیرجند را قبل از دوران صفویان می دانند.

قلعه اسفزار

در فاصله 48 کیلومتری بیرجند، روستایی به نام اسفزار وجود دارد و در تپه ای نزدیک به این روستا هم قلعه اسفزار دیده می شود. این روستا به طور کامل در دید قلعه واقع شده است. قلعه اسفزار متعلق به اواخر دوران صفویه تا اواخر دوران قاجاریه است. این مورد از برترین جاهای دیدنی خراسان جنوبی برای مسائل امنیتی و دفاعی به صورت چهار گوش و با مصالحی مانند گل و خشت ساخته شده و بسیار دیدنی هست.

قلعه فورگ

در سمت شرقی شهرستان بیرجند، روستایی به نام فورگ وجود دارد و در این روستا قلعه ای به همین نام متعلق به دوران افشاریه دیده می شود. فرماندار این منطقه به نام میرزا رفیع خان در زمان نادر شاه دستور ساخت چنین قلعه ای را می دهد. قلعه فورگ شامل 3 قسمت است که اگر از شرق به غرب آن را نگاه کنید، متوجه اش خواهید شد. در بخش اولیه انبار آذوقه، محل نگهداری حیوانات و محل زندگی خدمه وجود دارد. بخش دوم متعلق به نظامیان و نگهبانان بوده که در اینجا سکونت داشتند و محل نگهداری تدارکات نظامی بود.

بخش مهم این مورد از برترین دیدنی های خراسان جنوبی هم بخش سوم است که فرماندار و خانواده اش در آن زندگی می کردند. این قلعه بر روی صخره سنگی از طریق مصالحی مانند آجر، سنگ و خشت ساخته شده است. در نگاهی به این بنا متوجه چندین برج می شوید که در گذشته تعداد آنها 18 عدد بود. در بالای این برج ها و بعلاوه حصارها سازه های کنگره دار و بعلاوه برای دیده بانی و دفاع منافذ یا تیرکش هایی وجود دارند. با توجه به آنالیز ها و تحقیقات اجرا شده بر روی این قلعه میتوان گفت که در دوره های مختلفی مورد بازسازی نهاده شده و به مرور بزرگتر شده است.

قلعه حسن آباد

یکی از قلعه های اسماعیلیان که در قرن 6 و 7 هجری قمری ساخته شده، قلعه حسن آباد است. این قلعه با روستای حسن آباد و فردوس به ترتیب 2 و 8 کیلومتر فاصله دارد. در میان مردم روستای حسن آباد این بنای به نام قلعه دختر معروف است. امروزه بقایایی از برج و بارو، حمام و میخ های بزرگ آهنی در اینجا دیده می شوند. این مورد از برترین جاهای دیدنی خراسان جنوبی از طریق تونلی ساخته شده از آجر به کوه قلعه متصل شده و کوه قلعه نیز از جمله قلعه های ساخته شده از طریق اسماعیلیان است.

این دو قلعه از طریق این تونل و یک راه زیرزمینی دیگر به مرکز شهر مرتبط می شدند. حسن آباد بر روی یک کوه ساخته شده و روبروی آن کوه دیگری به نام شاه مرغان وجود دارد که در فصل زمستان از قله آن دود بلند می شود.

قلعه رستم خوسف

قلعه رستم خوسف بر روی تپه ای در نزدیکی شهر خوسف واقع شده است. در این قلعه 6 تالار وجود داشته که ورودی آنها از طریق آوار بسته شد اما این تالارهای به خودی خود تا حدودی سالم هستند. از تعیینه های تالارهای قلعه رستم خوسف طاق های جناغی آنها است. 5 برج دیده بانی در قسمت شمال شرقی این فضا وجود دارند. آب انبار این قلعه هم ساخته شده از ملات ساروج و سنگ در قسمت جنوبی واقع شده است و بعلاوه در میانه این قلعه چاهی به عمق 7 متر دیده می شود. در خصوص از مشهورترین جاذبه های دیدنی خراسان جنوبی سفال های فیروزه ای رنگی وجود دارند که طبق آنالیز های اجرا شده، متعلق به دوران پیش از اسلام و بعد از اسلام هستند.

قلعه حوض غلام کش

در روستای مود، قلعه حوض کش غلام وجود دارد که متعلق به دوران اسماعیلیان است. سه ستون از این مورد از برترین دیدنی های خراسان جنوبی در میانه آن دیده می شود که در امتدادشان به دیوار آثاری از چندین طاق وجود دارد. امروزه، آثار و بقایایی از حصارها و برج های اطراف برج دیده می شوند. این قلعه شامل یک بند در قسمت شمالی بوده و این بند بعلاوه جزئی از حصار بوده است. فضایی مربع شکل به ابعاد 50 در 50 متر در قسمت شمال غربی این قلعه وجود داشته و بعضی قسمتهای دیوارهای این فضا از صخره های کوه ساخته شده اند. در این فضای مربع شکل چندین ستون 4 گوش آجری دیده می شوند و نمای بیرونی این ستونها با ساروج پوشیده شده اند.

قلعه دختر شوسف

بر بلندای کوهی به ارتفاع 220 متر قلعه دختر شوسف واقع شده است. دسترسی به این قلعه به علت موقعیت جغرافیایی بسیار سخت بوده و در دو طرف آن دره وجود دارد. در این دره رودخانه ای دیده شده که زمانی منبع تامین نماینده آب این قلعه بوده است. برای ساخت قلعه دختر شوسف از آجر (اغلب 30 سانت در 30 سانت) و سنگ استفاده شد. با توجه به سفال ها و آنالیز های اجرا شده، این قلعه در زمان ساسانیان ساخته شده و بعدها مورد استفاده اسماعیلیان نهاده شده است. متاسفانه هم به علت عوامل انسانی و هم طبیعی این مورد از برترین جاهای دیدنی خراسان جنوبی تخریب شده و امروزه بقایای از آن را می بینیم.

کاروانسراها

رباط اصفاک و نیگنان

در جاده مشهد-یزد دو روستای اصفاک و نیگنان وجود دارند و در هر کدام از این روستاها یک کاروانسرای قدیمی و ارزشمند دیده می شود. زمان ساخت این دو رباط تعیین نیست و شبیه به هم و به صورت شرقی غربی در زمینی به وسعت 2500 متر مربع ساخته شده اند. این دو کاروانسرا در قسمت شرقی خود یک در ورودی و خروجی دارند. تنها تفاوت این دو بنا برج سردر ورودی بوده که در رباط اصفاک وجود دارد و رباط نیگنان شامل چنین برجی نمی شود.

کاروانسرای خان

در فاصله 30 کیلومتری از کاروانسرای کلمرد و در جاده طبس-یزد کاروانسرای خان وجود دارد. این مورد از برترین دیدنی های خراسان جنوبی دارای پلان مربع شکل به ابعاد 52 متر در 52 متر بوده و دارای معماری زیبا و منحصر بفردی است، به طور مثال، فضای زیر بادگیر و شاه نشین و بعلاوه فضای زیر گنبد به زیبایی تمام ساخته و برای تزئین نمای داخلی آنها از آجرکاری های گل چین استفاده شده است.

کاروانسرای کلمرد

در جاده قدیم طبس یزد خرابه هایی از یک کاروانسرای قدیمی به نام کلمرد دیده می شوند و در کنار این بقایای بجا مانده کاروانسرای تازه کلمرد وجود دارد. تمامی اجزای این کاروانسرا به غیر از بادگیر آن در یک ارتفاع قرار داشته و این یکی از خصوصیت های معماری آن است. در بیرون از این مورد از مشهورترین جاذبه های دیدنی خراسان جنوبی و در کنار دو ورودی آن 6 ایوانچه وجود دارند و در هر کدام از این ایوانچه ها و در پایین سکوی آنها افساربندی دیده شده که برای بستن اسب و شتر بکار می رفت.

در ایوانچه های حیاط و بعلاوه هشتی ورودی بخاری دیواری یا اجاق دیده می شود. کاروانسرای تازه کلمرد بنای کاملا سالمی داشته و در یک مسیر بسیار خلوت واقع شده است. مساحت کاروانسرای تازه 3184 متر مربع و مساحت کاروانسرای قدیم 855 متر مربع است. چنین افزایش مساحتی نشان می دهد که در گذشته و زمانیکه این کاروانسراها ساخته شدند، این مسیر پر رفت و آمد بوده و ایجاد کاروانسرای تازه به همین علت الزام پیدا نموده بود.

کاروانسرای سرایان

در منطقه تاریخی شهر سرایان یکی دیگر از کاروانسراهای این استان به نام کاروانسرای سرایان در کنار مجموعه ای از بازار، آب انبار، حمام و مسجد واقع شده است. این کاروانسرا در دوران صفوی ساخته شده و به رباط شاه عباسی نیز معروفیت دارد. برای ساخت این مورد از برترین جاهای دیدنی خراسان جنوبی بیشتر از همه از آجر استفاده شده و معماریش به سبک دو ایوانی است.

ارگ ها

ارگ کلاه فرنگی بیرجند

ارگ کلاه فرنگی بیرجند به نامهای ارگ حسام الدوله، ارگ سرکار، قصر بی بی عروس نیز شناخته می شود. این عمارت متعلق به امیرحسین خان شیبانی بوده است. این بنای تاریخی و ارزشمند در اواخر دوران زندیه تا اوایل دوران قاجار مورد استفاده بود و حاکمان در آن استقرار داشتند. این عمارت یک بنای 6 ضلعی بوده که راس آن مخروطی شکل شده است. این مورد از برترین دیدنی های خراسان جنوبی در اثر بازسازی های اجرا شده کمی دچار تغییر شده و بنای اولیه آن دارای دو بادگیر در دو طرف بود که در حال حاضر وجود ندارند.

ارگ طبس

ارگ طبس در طول دوره های مختلفی تخریب و دوباره بازسازی شده است. تا چند سال پیش سنگ نوشته هایی در این ارگ وجود داشتند که نشان می دادند در سال 1216 هجری قمری مورد بازسازی و بازسازی نهاده شده است. از دیگر دفعاتی که این بنا مورد بازسازی نهاده شد، سال 1292 هجری قمری به دستور حاکم طبس بود. ساخت این ارگ تاریخی و ارزشمند به حدود هزار سال پیش بر می شود. در سال 57 این ارگ تخریب شد اما سازمان میراث فرهنگی در سالهای اخیر تلاشهای بسیاری را برای ترمیم و بازسازی آن انجام داد و به همین منظور، امروزه دالانها و دیوارهای آن از زیر ویرانه ها بیرون آمده و دیده می شوند.

آسیاب ها

آسیاب های آبی بشرویه

در شهر بشرویه 5 آسیاب وجود دارد و زمان ساخت آنها به درستی تعیین نیست. اما با توجه به تحقیقات و آنالیز های اجرا شده، احتمالا آسیاب های آبی بشرویه 400 سال پیش ساخته شده اند. در بین این آسیاب ها، آسیاب اول تازهتر و آسیاب 5 ام قدیمی تر است. هر کدام از این آسیاب ها با یکدیگر یک کیلومتر فاصله دارند. ضمناً همه آنها معماری مشابهی دارند و از مصالحی مانند ملات گچ، آهک و شن، آجرهای مربعی، قلوه سنگ، ساروج و لاشه سنگ ساخته شده اند. نحوه کارکرد این آسیاب ها به این صورت است که بخشی از آب قنات وارد یک مخزن می شود. سپس، آب با فشار زیاد بر روی پره های چرخ می آید و پره ها حرکت می نمایند. با چرخش این پره ها سنگ نیز می چرخد و گندم ها آسیاب می شوند. آسیاب های اول، دوم و پنجم امروزه متروکه هستند.

آسیاب های بادی نهبندان

در استان خراسان جنوبی 120 روز از سال وزش بادهای سیستان وجود دارد. به همین علت هم آسیاب های زیادی در این منطقه دیده می شوند. در واقع، وجود چنین آسیاب هایی نشان می دهد که انسان چگونه با محیط زیست خود همسو می شود و به برترین شکل از شرایط آن بهره می برد. بعضی از این آسیاب ها مالکین خصوصی دارند. در منطقه نهبندان چندین آسیاب بادی وجود داشته که همه این آسیاب ها تقریبا شبیه یکدیگر هستند. آسیاب های بادی نهبندان برگرفته از آسیاب های بادی سیستان هستند.